Transmisja tradycji

Nie jestem etnografem, ani muzykologiem. Jestem malarzem i nauczycielem malarstwa, czasami filmowcem. Muzyka tradycyjna pojawiła się nagle i mocno w centrum moich zainteresowań ok. 2008 roku. Było to jak u większości ludzi z miast odkrywających muzykę wiejską mocno poruszające osobiste, emocjonalne przeżycie, które wpłynęło na przesunięcie priorytetów życiowych, artystycznych, zmianę nawyków i sposobu spędzania wolnego czasu. Od tego czasu śledzę wydarzenia nurtu Tradycji, słucham prawie wyłącznie polskiej wiejskiej,  in crudo lub rekonstruowanej muzyki. Robię sporo nagrań filmowych. Jest ich obecnie ponad 200 godzin.  Teraz w ramach projektu stypendialnego MKiDN o nazwie „Transmisja Tradycji dokumentacja i popularyzacja przekazu  i przenikania wiejskiej muzyki do środowisk miejskich" przygotowuję tego bloga. Robię go jako amator mający swoje upodobania jak i ograniczone możliwości organizacyjne i techniczne i nie roszczę sobie praw do naukowego obiektywizmu. Dlatego chciałbym, żeby czytający i oglądający go mieli świadomość, że będą śledzili  moją osobistą  przygodę z Tradycją i ruchem jej ożywienia i pewnie otrzymają subiektywny i niepełny obraz tego zjawiska. 

1.            Należę do rewolucyjnego pokolenia, które zdecydowanie odrzuciło tradycje tzw. ludowe. Dzisiaj często nadaje się temu odrzuceniu wymiar polityczno-ideologiczny jako odrzucenie kultury lansowanej w PRL- u. W moim przypadku, a sadzę, że tak było u większości moich rówieśników, wynikało to raczej z fascynacji angielskimi i amerykańskimi zjawiskami progresywnymi lub po prostu modnymi. To czas, kiedy na wsiach pojawia się radio i płynąca z niego muzyka elektrycznej gitary, o której co drugi  chłopak czy to na wsi, czy w mieście marzył, zapuszczał włosy i usiłował śpiewać po angielsku piosenki Beatlesów.

1968 rok Łęczeszyce. Ja 15-letni ze skrzypcami, brat -Mirek(12 )lat z akordeonem. Grywał w latach 70-80 tych jako muzykant weselny. Leszek chyba 9 lat wtedy z bębenkiem podobnie jak brat grał na perkusji. Ja za pół roku odstawiłem skrzypce i przypomniałem sobie o nich 5 lat temu w 2009 roku.

       Kiedy miałem lat 14 - wbrew modnemu trendowi na chłopca z gitarą - zacząłem grać na skrzypcach, na co nie bez wpływu były wcześniejsze inspiracje wujkiem skrzypkiem wiejskim   oraz 12-letnim kuzynem Mirkiem grającym już po mistrzowsku na akordeonie. W następnym letnim sezonie pogrywaliśmy już z bratem w duecie zaczynając od wielkanocnych dyngusów, a kończąc pod koniec lata jakimś blusowym standardem.

  Pół roku później, po usłyszeniu swoich wykonań nagranych przez dumną z moich osiągnięć nauczycielkę, rzuciłem z niesmakiem  skrzypce i Młodzieżową Orkiestrę Domu Kultury na Ochocie, by ulec nowej pasji – malarstwu, przy którym już wytrwałem. Wtedy słuchałem jazzu i dochodzących z Zachodu nowych trendów. Starsi koledzy w Liceum Plastycznym  w Królewskich  Łazienkach puszczali na przerwach z radiowęzła szkolnego Hendrixa i ówczesny przebój  „Je taime "(dopóki dyrektor nie uznał tego utworu za nieprzyzwoity). Wszyscy grali i śpiewali (albo usiłowali) Beatlesów, a niektórzy Stonesów. Muzyka ludowa nie istniała. I tak się oddaliła, że w latach 90-tych nikt już nie umiał tańczyć na trzy i w parach. Melodie, które jeszcze dzieci śpiewały bawiąc się na podwórku były już nie do zaśpiewania. W 2000 roku w rodzinnej wsi 60 km na południe od Warszawy młody 30- letni kuzyn  z przekonaniem twierdził, że w jego wsi gdzie każdy umiał tańczyć oberka i śpiewać wyrywasy jeszcze w latach 60-tych nigdy nie było muzyki „ludowej". Mnie dopiero po latach  zaczęło  uwierać, że to czym w najdrobniejszym fragmencie nasiąknęła kultura codzienna i  cały świat dźwięków obecnych na co dzień, rytmy, pulsy, brzmienia, melodie, sposób akcentowania jest importowane i papugowane ze świata celtycko-germańskiego i osadzone w rytmach afrykańskich.  Melodie, puls, rytm,  kiedyś swojskie i własne stały się najpierw wstydliwe, obce i wreszcie zapomniane i egzotyczne. Natomiast to co kiedyś było obce ze względu na  rytm mowy, temperamentu, warunków geofizycznych i świata energii  stało się naturalne i oczywiste.

W moim przypadku do zacierania w pamięci autentycznej muzyki rodzimej przyczyniły się w latach 60-70 –tych wszechobecne uładzone przeróbki pseudoludowych zespołów scenicznych Mazowsza i Śląska. Czasem coś mi przypomniało o atrakcyjności i prawdziwość tamtych brzmień, ale jeszcze nie było imperatywu, by to zgłębiać. Byłem spokojny, że nic ludowej muzyce nie zagraża. Jest Ministerstwo z dziedzictwem narodowym w nazwie, działa 500 Ludowych Zespołów Pieśni i Tańca, są festiwale i  przeglądy folkloru. W latach 90-tych z przyjemnością zauważyłem narodziny muzyki folkowej. Podobało mi się, że rodzi się muzyka, która szuka własnych korzeni. Słuchałem razem z córką Kapeli ze Wsi Warszawa, Dikamby, Drewutni. Na wakacjach i plenerach chodziłem za kapelami góralskimi.

Czasem pomyślałem, że może trzeba jechać do wujka, nagrać, może wspólnie pograć, ale się odwlekało i wujek zmarł, a razem z nim jego muzyka.

Niedługo później  właśnie córka zapytała co chcę na urodziny (wrzesień 2008). Kup mi płytę z kapelą - zaproponowałem. I trafiła wtedy na  „Mety grają" Muzyki Odnalezionej. To druga płyta wydana przez Andrzeja i Małgorzatę Bieńkowskich.

         Ta płyta poruszyła mnie nie tylko ze względu na znakomitość i siłę wyrazu braci Metów-rozpoznałem rodzimy region rawski. Urodziłem się w Łęczeszycach, trzydzieści parę kilometrów od Gminy Metów. Zew krwi, o którym mówi wielu miłośników tej muzyki. To była pierwsza płyta z muzyką In crudo z centralnej Polski. Nałożyły się jeszcze wspomnienia dziecięcej Arkadii, dzieciństwa i świata już wymarłego, jego zapachów i czystych pejzaży. Ta płyta spowodowała lawinę zachowań. Tak jak muzyka tak i teksty. Andrzej Bieńkowski z wyjątkowym talentem potrafił we mnie, a jak później widziałem, również u moich nowych znajomych, obudzić podobne namiętności i zarazić swoim entuzjazmem, i co najważniejsze dotarła do mnie świadomość, że to utracony bezpowrotnie kosmos i że trzeba robić wszystko co można, by ratować, dokumentować  i ożywiać. Narodziła się też, jak u neofitów, potrzeba krzewienia i nawracania. W stronach rodzinnych to się nie udało,  nie ma już kompetentnych informatorów, a harmonista z Mogielnicy, grający kiedyś z wujkiem stwierdził, że na przyśpiewki babki brzytwa mu się otwiera..      

      Ponieważ od kilkunastu lat miałem praktykę różnych wspólnych z żoną realizacji filmowych uznałem, że trzeba zrobić film. Myśl pierwsza to film o Andrzeju Bieńkowskimi jego doświadczeniach z tradycją. Tym bardziej , że to prawie krajan o wspólnych korzeniach. Od Łęczeszyc do jego rodzinnej Mogielnicy tylko 4 km. Z Mogielnicą łączyły mnie wspomnienia z chłopięcych wypadów rowerowych, a także opowieści mojego ojca, kiedy jako poszukiwany przez gestapo członek AK ukrywając  się w przybudówce pustej Synagogi  miał wizję modlących się w niej Żydów zamordowanych już przez Niemców. W roku 1993 realizowaliśmy w z żoną film o związanych z Mogielnicą znanych rzeźbiarzach -rektorze ASP w W-wie Franciszku Strynkiewiczu i jego żonie Barbarze Bieniulis. Zdjęcia nagrywaliśmy w ich unikatowym rzeźbiarskim parku w 101 rocznicę urodzin  Strynkiewicza. Andrzej Bieńkowski kilka lat później próbował ratować  spuściznę po zmarłych rzeźbiarzach.  

    Przeczytałem z zapartym tchem jego kolejne książki. Przede wszystkim „Sprzedana muzyka”, może nawet bardziej niż same płyty wywołały potrzebę uczestniczenia w ratowaniu czego się da z tej kulturowej katastrofy. Też z poczucia żalu i winy w stosunku do wujka, którego muzyki nie zdążyłem utrwalić.

 

.

 Dzięki wspólnemu znajomemu, znakomitemu muzykowi, członkowi awangardowej grupy Kawalerów Błotnych, Tadeuszowi Sudnikowi  zrealizowałem pierwsze nagranie. Andrzej Bieńkowski tego dnia pracował z Tadeuszem Sudnikiem w jego studiu nad masteringiem nowej płyty z muzyką Roztocza i wtedy zostali nagrani, a Andrzej udzielił krótkiego wywiadu.
                                                                                                                                                
Zagłębiając się w lekturach stron internetowych Muzyki Odnalezionej, kultura.ludowa.pl, Strona Stowarzyszenia Dom tańca Etnoserpent i innych zacząłem rozpoznawać nowe dla mnie środowisko, które sobie nazwałem domotańcowym. Niewiele wtedy w roku 2008/9 można było zobaczyć i usłyszeć w Internecie. Kilka filmów Andrzeja Bieńkowskiego, zwłaszcza dwa kultowe już ze skrzypkami kajockimi Józefem Kędzierskim  i Józefem Zarasiem. O tamtych latach kształtowania się nowego nurtu ożywiania tradycji opowiadali poznawani uczestnicy ruchu. Pół roku później zebrałem takie wypowiedzi Jacka Hałasa i Janusza Prusinowskiego na taborze w Szczebrzeszynie     
                                             

                                                                            

Rozmowy na Taborze w Szczebrzeszynie w 2009

 o początkach ruchu revival

Poza kilkoma filmami Andrzeja wśród nielicznych nagrań z poszukiwaną przeze mnie muzyka tradycyjną  na YouTubie  kolosalne wrażenie zrobiło nagranie Muzyki Wojsławickie z Agatą Harz i Remkiem Hanajem Odtąd jestem fanem ich twórczości., https://www.youtube.com/watch?v=Mi_dneLvzXU .

                                                                                                                                             

Zwróciłem tez wtedy uwagę na wyróżniająca się osobowość skrzypka Bartka Niedźwieckiego z którym w następnych latach dopóki nie wyjechał do Krakowa nieustannie krzyżowały się nasze ścieżki i ,który był i młodszym kolega i mistrzem jednocześnie. Parę lat później obserwowałem jak kształcił kilku nowych znakomitych skrzypków Drabika, Kaznowskiego i Kocona.

Nazwiska członków Bractwa Ubogich jako pierwszych miejskich poszukiwaczy tradycji w wersji In crudo znałem. Wśród nich zwrócił moja uwagę Janusz Prusinowski jako konsekwentny i wytrwały propagator mazurka Poznałem go i jego kapelę Prusinowski Trio w Liwie na spotkaniu autorskim Andrzeja Bieńkowskiego gdzie wybraliśmy się spora gromadką skompletowana przez Tadeusza Sudnika o którym należy wspomnieć tym razem  jako o dźwiękowcu związanym ze środowiskiem Domu Tańca i przygotowującym płyty taborowe z Powiśla Maciejowickiego i ze Szczebrzeszyna.

                                     

 Śpiewaczki z Gałek Rusinowski i Janusz Prusinowski

 Trio na zamku w Liwie luty 2009r.

                                        

W Liwie po raz pierwszy spotkałem nie tylko Trio, ale i związane z ruchem młodych śpiewaczki z Gałek Rusinowskich oraz kapelę Braci Tarnowskich. Tam też nastąpiło pierwsze spotkanie z Agnieszką i Mateuszem Niwińskimi, muzykami drugiej fali nurtu revival, ale jeszcze nie zapoznanie. Siedzieli trochę z tyłu i dopiero na filmie zauważyłem, że tam byli. Jeszcze będę ich nagrywał w Rawie na festynie promocyjnym  płyty 4 strony Rawy Bieńkowskiego. Ale osobiste zapoznanie nastąpi dopiero na Powiślakach.

Na filmie z Liwu Andrzej opowiada o swojej działalności pokazuje filmy i prezentuje swoich ulubionych wykonawców, Braci Tarnowskich, Trio i Panie z Gałek. Wiele razy jeszcze z Nimi się spotkam i będę ich nagrywał. Szczególnie emocjonujące było dla mnie nagrywanie przyśpiewek w Klubie Tyndyryndy  na festiwalu w Kazimierzu za kilka miesięcy, ze Stanisławem Piejakiem w roli głównej. 

Wiosną 2009 roku zaczął się dla mnie pamiętny pracowity i najobfitszy w nagrania sezon.

                                    Rawa Mazowiecka kwiecień 2009 

Festyn promocyjny płyty A. Bieńkowskiego 4 strony Rawy z kapelą m. in. Jerzego Dzierżka,  braci Szczurów,   Stefana Nowaczka i Niwińskich, Kapelą z Dobrzelina i zespołem z Białorusi.

Uderzyło mnie wtedy, że niezwykły koncert i dechy do tańca zainteresowały garstkę starszych Rawiczan podczas gdy obok tłumy przewalały się przez jarmarczne wesołe miasteczko i kilkaset młodych osób oblegało namiot z karaoke dico-polo

Kapela Jerzego Dzierzka i braci Szczurów na festynie "Cztery strony Rawy"

                                     
Kolejną przygodą były nagrania na festynie w skansenie Muzeum Wsi Radomskiej gdzie po raz pierwszy usłyszałem Jana Kmitę, Jana Cytryniaka, Braci Cicheckich. Wielkie wrażenie wywarli na mnie archaicznie brzmiący muzykanci z Powiśla Maciejowickiego.

                                  Nagrania z Przysuchy maj 2009 

Ważnym wydarzeniem był Przegląd Kolbergowski w Przysusze, do której pojechałem  zachęcony przez Piotra Zgorzelskiego.
  

W Przysusze poczułem, że może jeszcze ten świat tradycyjnej muzyki całkiem nie zginie, bo zobaczyłem autentycznych odbiorców dawnej muzyki, ich niezwykle żywiołowe  reakcje .W Przysusze poznałem Jana Gacę. Chciał mi zagrać do kamery, a ja onieśmielony jego legendą w końcu nie nagrałem go solo, czego nie mogłem odżałować. On chyba też, bo zawsze szukał okazji do grania.

Nagranie z Przysuchy zrealizowane w maju 2009 roku. Spędziłem tam zaledwie kilka godzin ale udało mi się zarejestrować najważniejszych skrzypków z regionu Przysuskiego. Trzech wybitnych skrzypków z Przystałowic Małych repertuar kajocki.  Jan Kmita i Tadeusz Jedynak na scenie i Kawałek z Janem Gaca i braćmi Pańczakami. Ale też Harmonistów Foktów Żarloka i Tomka Stachurę, z którym miałem przyjemność zagrać w 2014 roku na Festiwalu Mazurków. Obok niego kręci się chłopiec. To syn, który w 2013 roku przyjechał  z Tomkiem do Kazimierza i robił wrażenie przybębniając ojcu na perkusji. Cennym nagraniem są  ujęcia z nieżyjącym już emocjonalnym kajockim harmonistą Józefem Żarłokiem. Ten krótki pobyt w Przysusze był mocnym przeżyciem bo rozpoznawałem ludzi, którzy już stali się dla mnie legendą jak Jan Gaca.

                            Filmowe nagrania z Maciejowic -maj 2009

                                                                                                                                               Najważniejszy wyjazd tamtej niezwykłej wiosny 2009 to nagrania na Przeglądzie Kapel i Śpiewaków Regionów Nadwiślańskich. "Powiślaki" w Maciejowicach 

                                     Marsz "do nieba" na rozpoczęcie konkursu POWIŚLAKI

                                         w wykonaniu kapel z Powiśla Maciejowickiego.

 Przegląd powołany przez Wandę Księżopolską, która odkryła Region Powiśla Maciejowickiego i z jej inicjatywy właśnie tu odbywa się jedna z najsympatyczniejszych imprez tego rodzaju, na której można spotkać ulubionych przez środowisko Domu Tańca muzykantów i śpiewaków z Centralnej Polski Radomskich i Powiślackich i Lubelskich. Wtedy poznałem ostatnich leciwych muzykantów. Z tych tam poznanych, nie ma już Piotra Makowskiego, Jana Cytryniaka, Bronisława Bidy,  Jana Sikorskiego, Stanisława Fijałkowskiego i najbliższego mi Jana Gacy.

Niezwykły był młodzieńczy entuzjazm śpiewaczek i leciwych muzykantów, zwłaszcza Jana Gacy, który zawsze znalazł okazję i miejsce do pogrania. Grania używał często zamiast słów jak mu ich brakowało chwytał za skrzypce.

Przegląd odbywał się z powodu niepogody w remizie. Publiczność nie dopisała, ale muzykanci i śpiewaczki objawiali młodzieńczy entuzjazm i energię. Tu po raz pierwszy poczułem jak szaleńcze musiały być wiejskie zabawy, których żelazne reguły związane z rytmem i wspólnym ruchem nie stały na przeszkodzie dla szaleńczego transowego tańca i towarzyszącego śpiewu i pozwalały na upust szalonej ekspresji. 

                                                        

 Szaleństwa mazurkowe.Tu widać jaką ta muzyka i taniec

                                                  sprawia frajdę  uczestnikom przeglądu

                                         
 Towarzyskie śpiewy śpiewaczek z Gałek Rusinowskich z Janem Kmitą w oczekiwaniu na rozpoczęcie przeglądu POWIŚLAKI

Kapela Niwińskich i Stefan Nowaczek na Przeglądzie Powiślaki w 2009 r.

  Włączyli się do nurtu w wyniku promocyjnej działalności liderów  Domu Tańca  w ich szkole. Mateusz jest jednym z nielicznych młodych muzykantów konsekwentnie uczący się u wybranego mistrza metodą tradycyjną ze słuchu z wiernością dla pierwowzoru i bez nut.

 Ten pamiętny rok obfitował w wiele wydarzeń i nagrań. Po przeglądach regionalnych w Przysusze i Maciejowicach wyjazd z Niwińskim do Kochowa,  gdzie powstał film z Janem Cytryniakiem.

Za parę dni   Kazimierz Dolny z pierwszą edycją Klubu Tyndyryndy na Festiwalu w Kazimierzu. Tam kolejne spotkanie z muzykantami i śpiewakami kajockimi i innymi wiejskimi oraz animatorami ruchu revival Agatą Harz,  Remkiem Hanajem, Jackiem i Alicją Hałasami, Niwińskimi, Katarzyna Zedel i Anią Michalczuk, Bartkiem Niedźwieckim,Grześkiem Ajdackim i innymi.

Nagrania z Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu i z Klubu Tyndyryndy

                                                         

Jacek i Alicja Hałasowie zabawa w jurcie 

     W kolejnych latach z wyjątkiem roku 2011 robię dokumentacje klubu 2012, 2013 ,2014.

                                      

                                                              

Klub Tyndyryndy 2013 zabawa z kapelą Tęgie Chłopy

                                          Nagrania z taborów Domu Tańca

Najważniejszym i najobfitszym w materiały był tygodniowy Tabor Domu Tańca  w Szczebrzeszynie w sierpniu 2009 r.Było to pamiętne przeżycie .Niezwykły tydzień intensywnych warsztatów,spotkań muzyki,tańców do rana i filmowania przez 15 godzin na dobę.Od tamtej pory zaliczyłem kolejny tabor Szczebrzeszyn 2010, Becejły (tabor suwalski)w roku2011 i 2012 i tabor kielecki w Sędku 2014 i obserwuję jak z roku na rok ta inicjatywa przyciąga coraz więcej pasjonatów tradycyjnej muzyki i tańca.

 

 Spotkanie ze Stanisławem Głazem  skrzypkiem roztoczanskim na taborze w Szczebrzeszynie

 

 Film Transmisja tradycji -Tabor Domu tańca jest do obejrzenia na YT w trzech częściach .Zrealizowałem go na taborze w 2009 roku .Pokazany na Przeglądzie Filmów Etnograficznych w Łodzi. Można prześledzić niektóre działania taborowe na których tle chciałem żeby została opowiedzana historia ruchu revival w Polsce poczawszy od dokumentacyjnej działalności Andrzeja Bieńkowskiegoprzez Bractwo ,Ubogich ,Domy Tańca i tabory.Dla wyjaśnienia .Tabory to letnie szkoły tradycji na których młodzi pasjonaci uczą się od starych mistrzów coraz częściej wspomaganych przez nowych młodych mistrzów wywodzących się z pierwszej fali revivalovej .Na tym taborze organizowanym przez Remka Mazura Hanaja roztoczańscy skrzypkowie Bronisław Bida i Stanisław Głaz wspomagani są przez Janusza Prusinowskiego, śpiew prowadzą  Agata Harz ,Beata Oleszek,Barbara Wilińska,Szkołę suki biłgorajskiej prowadzą Zbigniew i Krzysztof Butrymowie a tańców polskich i karpackich uczył Jacek Hałas.Mały Tabor dla dzieci z rewelacyjnym teatrem prowadziła Kasia Szurman wspomagana przez Agatę Krawczyk i Ewę Burdalską . ,Były tez warsztaty tradycji sycylijskich z grupą Trizzi Ri Donna .Odbyły się koncerty :włoskiego zespołu,Wędrowca, Mosaici i Maćka Korby.Dla mnie niezapomniany tydzień i najlepszy z taborów

                                          Nagrania z potańcówek i pograjek 

                                                

Koniec lata 2009 to imprezy w Porcie Czerniakowskim w Warszawie 

Zabawy taneczne na dechach to był bardzo sympatyczny projekt Fundacji Ja Wisła i Czas Tradycji trwający przez dwa sezony zniszczony po dwóch  przez pozbawionych zrozumienia urzędników .Przewinęło się mnóstwo kapel i tancerzy.Udało mi się utrwalić dwa piękne wieczory - .w sierpniu z Janem Gacą i we wrześniu z kapelami powiślackimi i kapelą Niwińskich.

                                                  

                                                              

Rok 2009 pełen nagrań zakończył się imprezą  rocznicową 15-leciaDomu tańca. listopadową

w Strychu na Powiślu Maciejowickim.  i spotkaniem ponownie z kapelami

powiślackimi i z harmonistą Janem Kędzierskim

 Kolejne lata nie były tak  filmowo intensywne, ale co roku towarzyszyłem z kamerą klubom festiwalowymTyndyryndy w Kazimierzu i przeglądom regionalnym, imprezom wiejskim i Festiwalowi Wszystkie Mazurki Świata.

                                               

Obserwowałem przez te kilka juz lat jak przybywa uczestników Festiwalu i jak rozrasta się srodowisko .Niewątpliwie przyczyniły się do tego organizowane szkoły tradycji  rekonstrukcji przy Festiwalach  ,konkursowi młodych muzykantów 'Stara Tradycja" i kategorii rekonstrukcji w Kazimierzu. Trzecia równolegle inicjatywa edukacyjna były wrześniowe i zimowe szkoły na radomszczyznie wokół przede wszystkim Jana Gacy .

To co było znamienne dla tych lat to pojawianie się nowych młodych instrumentalistów , śpiewaków, tancerzy w wyniku intensywnej działalności edukacyjnej związanej z inicjatywami Janusza Prusinowskiego, Ewy Grochowskiej, Remka Hanaja, Bartka Niedźwieckiego,Grzegorza Ajdackiego, Piotra Zgorzelskiego. Młodzi instrumentaliści szukając okazji do grania przyczyniali się do organizacji  zabaw i warsztatów 

                                                                               

.Rosnące  w dużym tempie środowisko miejskich "rekonstruktorów" tradycji wymusiło otwarcie się dla nich przeglądów i Festiwalu kazimierskiegow ramach nowej konkurencji" rekonstruktorskiej". Obserwacja zjawiska wzrastania środowiska miejskiego i jego  przenikania z wiejskim  w ostatnich latach nasuwa spostrzeżenie ,że za kilka - kilkanaście lat istnienie tego środowiska będzie jedyna racją bytu dla sieci przeglądów i instytucji folklorystycznych w Polsce a przede wszystkim trwania i zachowania dziedzictwa kulturowego w formie żywej nie muzealnej.

                                                    

   Czym jest  ruch rewiwal , który stał się obiektem mojej dokumentacji filmowej i malarskiej?

           Na wsiach ludzie zapatrzeni w kulturę miejską i tą pokazywaną w mediach odrzucili swoją tradycję. W latach 90-tych muzyki wiejskiej już się nie grywa i nie śpiewa poza momentami festiwalowych konkursów. W niektórych tylko regionach garstki ostatnich muzykantów pamiętają i tylko czasem prezentują stary repertuar. Gdyby nie przeglądy folklorystyczne to dla siebie grywaliby najchętniej biesiadne szlagiery. Wielu nie ma już instrumentów. W Centralnej Polsce, Opoczyńskim, Rawskim, Radomskim działa Andrzej Bieńkowski, odtwarza stare składy, przywozi instrumenty, namawia do nagrań. Uratował dla przyszłości muzykę kilku tysięcy wiejskich mistrzów, z których większość nie żyje. Nikt w środowisku warszawskim nie rozumie Andrzeja. Jest w swojej pasji miłośnika i dokumentalisty osamotniony. On i jego żona Małgorzata. W Polsce jeszcze nie ma potrzeby ocalenia, a tym bardziej kultywowania wiejskiej muzyki. Wieś i jej kultura są nieatrakcyjne, obciachowe, potomkowie chłopów szukają raczej przodków w szlacheckich herbarzach.

Tymczasem na świecie trend kulturowy nazwany rewiwal- ożywianie rekonstrukcja tradycji rozwija się od kilkudziesięciu lat. Muzyka tradycyjna staje się modna. We Francji  kilka tysięcy ludzi potrafi się bawić na ludowej zabawie. W Szwecji zakłada się wyższe szkoły muzyki ludowej. Jak popularna jest muzyka celtycka każdy wie. W Polsce pojawiały się już w latach 80-tych grupy zainspirowane folkiem raczej obcym oraz była kontynuacja działalności stylizowanych i nieautentycznych Zespołów Pieśni i Tańca.

Kiedy w latach 90-tych wieś wstydzi się tradycji, miasto nią gardzi, na ginącą muzykę wiejską otwierają się środowiska awangardowej inteligencji z miast.

    

W środowisku revival odradzają się zapomniane instrumenty i pieśni. Barbara Wilińska

   grywa na suce biłgorajskiej i na lirze korbowej , śpiewa archaiczny repertuar sięgajacy średniowiecza

 W połowie lat 90-tych i z inspiracji A. Bieńkowskiego i garstki pasjonatów krążących wokół awangardowych inicjatyw jak teatr Gardzienice i Węgajty narodził się ruch najpierw poznawania, uczenia się wiejskiej kultury muzycznej, a później kultywowania w sposób niestylizowany (In crudo). Osamotniony do tej pory w swojej pasji Andrzej spotyka grupę młodych poszukujących artystów, dla których jego nagrania stają się objawieniem, zwłaszcza muzykanci Kajoccy spod Przysuchy z rodziną Kędzierskich na czele. U podstaw tego skromnego jeszcze ruchu jest Bractwo Ubogich..  Mający już spore doświadczenia artystyczne młodzi poszukujący twórcy postanawiają zwrócić się ku autentycznym rodzimym korzeniom. Są to Remek Hanaj i Agata z awangardowej grupy Księżyc. Absolwent ASP, konceptualista Jacek Hałas, nagradzany pieśniarz Adam Strug, aktywni muzycy rokowi Janusz Prusinowski i Witold Broda z żoną Anią. 

Rozpoczął się proces nauki i budowania środowiska. Po dwuletniej ścisłej współpracy grupa rozpadła się i każdy z jej członków, a były to wybitne osobowości, powoływał nowe głośne grupy nagradzane na nowym festiwalu Stara Tradycja. Powstały wtedy Domy Tańca w Warszawie z inicjatywy Remka Hanaja, Janusza Prusinowskiego, Piotra Zgorzelskiego i w Poznaniu z inicjatywy Jacka Halasa, zainspirowane doświadczeniami węgierskimi. Zapraszano wiejskie kapele do miast, jeżdżono do wiejskich mistrzów i organizowano letnie akademie tradycji - tabory. 

                                                                     

                                                 

Lata 90-te były latami nauki dla wszystkich. Nieco później aktywnie zaczęła działalność edukacyjną, później animatorską, grupa Podróżniczego Kolektywu Skrzypcowego z liderami Maciejem  Żurkiem, Ewą Grochowską. Blisko związani z mistrzem Janem Gacą oraz uczeń Kazimierza Mety Maciej Filipczuk.

Uczestnicy imprez i taborów Domu Tańca tworzą własne kapele .Jednymi z lepszych kontynuatorów muzyki radomskiej in crudo są tworzący rodzinna Kapelę z Milanówka   Daniel i Kasia De Latourowie

                                                                                  

Kapela DeLatourów na festynie Andrzeja Bieńkowskiego w Łazienkach czerwiec 2009 r. 

 Katarzyna Szurman  początkowo inicjująca działalność Kapeli ze Wsi Warszawa razem z Kasią DeLatour  z Agatą Krawczyk i Emilią Herda zakładają grupę  Czarne Motyle zgłębiajac tradycję miejską  .Trzeba też wspomnieć o ich działalności edukacyjnej z dziećmi  zwłaszcza na taborach   

Mały Tabor w Szczebrzeszynie 2009 r. Umuzykalniające .zajęcia z dziećmiw duchu tradycjiz Kasią Szurman.  razem

 Najstarsi stażem uczestnicy z czasem zaczynają grać samodzielnie i mają swoich uczniów, głównie sprawując funkcje moderatorów przy starych mistrzach w ostatnich kilku latach, gdy ekipa starych nauczycieli się wykrusza prowadzą warsztaty instrumentalne, śpiewacze i taneczne samodzielnie. Na taborach ubywa starych nauczycieli, zastępują ich młodzi.

     

                                                                   

                                               

 Nagranie z warsztatów Agaty Harz w ramach  Klubu Tyndyryndy w Kazimierzu Dolnym.

Trzon kadrowy wywodzący się z Bractwa uzupełniaja nowi młodzi mistrzowie

 ze środowiska PKS. Srodowisko to z Maciejem Żurkiem na czele prowadzi intensywna pracę edukacyjną i animacyjną w regionie przysuskim .Ucząc się u miejscowych mistrzów -przede wszystkim u Jana Gacy organizując jesienne pielgrzymki 'Serce Dzwonu a następnie inicjując Wiejskie Kluby Tańca przyczyniło się do wykształcenia wielu młodych rekonstruktorów tradycji.

               

Zawiązują się środowiska w Lublinie z Muzyką Kresów, Wrocławiu. Centrala muzyki Tradycyjnej Krusznia w Suwalskim, Trójwiejska w Gdańsku i grupa Toruńska, w Krakowie, Topolanie. W polskiej muzyce specjalna rola przypadała skrzypkom i w środowisku rewiwal. Wykształciła się grupa pierwszorzędnych młodych skrzypków nieustępujących starym. Przybywa harmonistów, a ostatnio zwłaszcza po taborach kieleckich przybywa dęciarzy, trębaczy klarnecistów. 

Prawie każdy uczestnik taborów brał udział w warsztatach śpiewu głosem naturalnym bębnienia i tańca. Nikt chyba nie policzył uczestników tych warsztatów, ale myślę, że grających i śpiewających jest już kilkaset osób, a tańczących ponad 2 tysiące. Rosnącą popularność widać  w czasie nocnych zabaw w klubach festiwalowych Tyndyryndy (inicjatywa Remka Hanaja) w Kazimierzu Dolnym i na Festiwalu Wszystkie Mazurki (pomysłodawca i dyrektor Janusz Prusinowski). Zwłaszcza Festiwal Mazurków w Warszawie przyciąga co roku coraz większe masy nowych fanów muzyki tradycyjnej.

                                                                                                                                                          Organizatorzy Przeglądów i Festiwali doceniając poziom młodych nowoludowych muzykantów z kręgu rewiwal i zdając sobie sprawę, że są przyszłością tradycyjnej muzyki, wprowadzili dla ludzi nie mających wiejskich korzeni możliwość uczestnictwa w Festiwalowej konkurencji rekonstruktorów. Ogromne znaczenie dla zaktywizowania młodych nowych grup ma konkurencja Starej Tradycji dla młodych na Festiwalu Wszystkie Mazurki Świata.

Nieformalna pograjka z Janem Kmitą i startujących w

 przeglądzie POWIŚLAKI młodych skrzypków

W wielu miastach, zwłaszcza w Warszawie, od kilku lat prężnie rozwija sięmuzykancka

niezinstytucjonalizowana aktywność wspólnych pograjek i potańcówek. Bywają pograjki zarówno na skwerach i nad brzegiem Wisły, jak w klubach Pawiarnia, Barometr, Retrospekcja,  Skład Butelek. Dzieje się to głownie z inicjatywy przybywających skrzypków potrzebujących przestrzeni i tancerzy, dla których się gra. Rozpoczął Wspólnym Graniem w Warszawie Bartek Niedźwiecki i Basia Songin. Bartek wykształcił nowych świetnych skrzypków Marcina Drabika, Piotra Kaznowskiego, Macieja Kocona. Grywali pod wezwaniem Spółgralnia razem z Kapelą Niwińskich w klubie Retrospekcja, która wcześniej z Basią Derlak organizowała Pograjki w Barometrze

                                                                         

                           Zabawa w trakcie warsztatów śpiewaczych z Maria Siwiec

                              z Gałek Rusinowskich w klubokawiarni Solec44 Warszawie

                                     Kapela Kowalskiego gra repertuar kajocki.
                           Zaduszki Mistrzów Tradycji w Klubie Retrospekcja w Warszawie

                                  

 Obecnie bardzo aktywnymi skrzypkami i animatorami jest Paulina Kinaszewska, aktorka i uczennica Tadeusza Jedynaka oraz Mateusz Kowalski, ostatni uczeń Jana Gacy. Aktywną muzykantką bywała w Warszawie najmłodsza skrzypaczka, uczennica wielu mistrzów, Julka Migdalska, która oberki do tańca zaczęła grać w 7 roku życia i zdobyła pierwsza nagrodę na przeglądzie Powiślaki.

Julia Migdalska najmłodsza muzykantka gra do tańca w

Festiwalowym Klubie Tyndyryndy w Kazimierzu Dolnym 2013

                                                                                                                     

Jest już grupa najmłodszych muzykujących .

Tu Tomek Stachura z synem na Targowisku Instrumentów Tyndyryndy 

Środowisko chętnie nadal zaprasza ostatnich wiejskich mistrzów.  Częstymi gośćmi w Warszawie stali się Jan Kmita, Piotr Gaca, Pańczakowie, Maria Siwiec, Bracia Tarnowscy. W ostatnich latach życia najaktywniejszym muzykantem i nauczycielem był Jan Gaca, zmarły „na posterunku” w 2013 w trakcie pograjki dożynkowej.

                                                                                    

Ogromną rolę w popularyzacji i edukacji w latach 2007-2012 był organizowane przez Macieja Żurka we wsiach kajockich pielgrzymki edukacyjne Serce Dzwonu. Tygodniowe akcje stały się swoistymi akademiami uczącymi i konsolidującymi środowisko. Efektem tej działalności skupionej wokół muzykantów z Przystałowic Małych była Wielka Orkiestra Gaców, grupa skrzypków ostatnich uczniów Jana Gacy pod wodzą Macieja Żurka prezentuje się w czasie większych zgrupowań środowiska na Festiwalach w Warszawie i Kazimierzu.

Próba Wielkiej Orkiestry Gaców przed występem

na Festiwalu Wszystkie Mazurki Świata 2013

Uczestnicy nurtu revival podkreślają hedonistyczny charakter swoich zainteresowań .Mówia ,że zajmują się tradycyjną muzyką bo po prostu ją lubią i lubią się przy niej bawić .Niemniej postronnemu obserwatorowi nurt jawi się jako programowy ideologiczny ruch podejmujący wiele działan i projektów edukacyjnych i popularyzatorskich.

                                       

Warsztaty Jana Gacy na Festiwalu Wszystkie Mazurki Świata    

                          

                Warsztaty  z opoczyńskim skrzypkiem Andrzejem Rożejem

              Klub Tyndyryndy 2013

                                Warsztaty śpiewu męskiego na taborze w Becejłach

                                     w 2011 roku  z członkami zespołu Pogranicze.

                                  Warsztaty tańca Piotra Zgorzelskiego z kapelą Tęgie Chłopy

                                                      w Klubie Tyndyryndy 2013

Lekcja Tradycji w ramach projektu Stowarzyszenia Tratwa i  z dziećmi ze Szkoły podstawowej w Nieznamierowicach .Nauka tańców z rodzinnej miejscowości.

     Dziś można mówić o narodzinach neotradycyjnej subkultury w środowiskach miejskiej młodej inteligencji   dla  której w centrum wartości estetycznych i ideowych jest  niekomercyjna aktywność, artystyczna zaspokajająca potrzebę indywidualnej ekspresji oraz kultywowanie  wspólnotowości kulturowej i ciągłości pokoleniowej praktykowanej  w formie ludyczno-hedonistycznych spotkań muzyczno -tanecznych  edukacyjnych i badawczo-dokumentalnych działań rekonstrukcyjnych .Liderzy nurtu revival niedawno jeszcze stawiający pierwsze kroki pod okiem wiejskich mistrzów stali się z czasem inicjatorami odnowy tradycji u samych źródeł -na wsi.Tak się dzieje np.w regionie radomskim gdzie młodzi inspirują i wspierają lokalnych animatorów .O tym też mówi Andrzej Staśkiewicz niezwykle aktywny kurpiowski twórca inicjator taboru kurpiowskiego "Kurpiogranie"

                                                                               

Nurt rewiwal w Polsce ruch zainicjowany od początku przez poszukujących artystów plastyków, muzyków i ludzi teatru  niesie nadzieję na żywe funkcjonowanie dziedzictwa kulturalnego jako elementu współczesnej kultury i mimo zewnętrznego wrażenia skansenowości i konserwatyzmu zawiera w sobie cechy nowoczesnego awangardowego zjawiska kulturowego.

Występ grupy Wędrowiec na taborze w Szczebrzeszynie w 2009 roku.

Awangardowy performens wyrastający z dogłębnie rozpoznanej muzyki tradycyjnej.

                                                                           

 Blog zrealizowany w ramach stypendium 

Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Droga do Strychu na Powiślu Maciejowickim